U ontvangt deze informatie omdat er tijdens uw behandeling van kanker, problemen zijn ontstaan (of misschien zullen ontstaan) met eten en drinken.

Bij elke kankerbehandeling is een goede voeding belangrijk om de conditie zo goed mogelijk te helpen behouden en daardoor de behandeling beter aan te kunnen. In onze folder Voedingsadviezen tijdens de behandeling van kanker kunt u onder andere lezen hoeveel voedingsmiddelen minimaal per dag wordt aangeraden.
Soms lukt het niet om deze hoeveelheden voedingsmiddelen te behalen, als gevolg van de ziekte en/of door bijwerkingen van de behandeling. Het kan moeilijk zijn om goed te eten door bijvoorbeeld verminderde eetlust, misselijkheid, pijnlijke mond, slikklachten, vermoeidheid of smaakverandering.
Maar door de ziekte zelf en door de behandeling heeft het lichaam juist meer voedingsstoffen nodig. Als het eten minder goed lukt, gaat het lichaam de benodigde energie halen uit de spieren. Hierdoor kunnen gewicht, kracht en conditie afnemen. Om te zorgen dat dat niet gebeurt, heeft u extra eiwitten en calorieën nodig.

In deze folder leest u eerst een korte uitleg over eiwitrijke voeding. Daarna leest u algemene adviezen voor als er problemen zijn met eten en drinken.
Als u persoonlijke adviezen en begeleiding wilt, kunt u verwezen worden naar de diëtist van het ziekenhuis. Vraag de verpleegkundig specialist of oncoloog om een verwijzing.

Eiwitrijke voeding

Eiwitten (of proteïnen) zijn bouwstoffen die nodig zijn voor het opbouwen en behouden van de spieren, spierkracht en conditie. Ook zijn eiwitten belangrijk bij het herstel na een behandeling. Zowel tijdens de behandeling als tijdens het herstel daarvan zijn er daarom meer eiwitten nodig dan normaal gesproken. Eiwitrijke producten zijn melkproducten, sojamelkproducten, kaas, vlees, vis, kip, ei, tahoe, tofu, noten, pinda’s, pindakaas en peulvruchten (bruine bonen, witten bonen, linzen kikkererwten en dergelijke)

Wanneer het eten moeilijker gaat, kijk dan of het lukt om als eerste te kiezen voor producten die eiwitten bevatten. Enkele tips hierbij:

• Zoet beleg bevat geen eiwitten. Gebruik daarom hartige belegsoorten of pindakaas op brood, voor zover haalbaar
• Thee, water, koffie, bouillon, sappen en de meeste plantaardige dranken (zoals havermelk, amandelmelk of kokosmelk) bevatten geen eiwitten. Vervang dergelijke dranken liever gedeeltelijk door melkdranken of sojamelk
• Een smoothie van fruit en/of groente bevat geen eiwitten; maak deze eiwitrijk door er bijvoorbeeld kwark of yoghurt aan toe te voegen
• Gebruik bij uw warme maaltijd altijd een portie vlees, vis, kip of ei. Of vervang dit door peulvruchten (bruine bonen, witte bonen, kapucijners, linzen en dergelijke) of een andere plantaardige vleesvervanger, bij voorkeur op basis van soja of andere peulvruchten
• Verdeel het eten over de dag; gebruik niet alleen 3 hoofdmaaltijden, maar ook tenminste 3 eiwitrijke tussendoortjes. Voorbeelden zijn een handje noten of pinda’s, een blokje kaas, een paar stukje kibbeling, een proteïnereep of een schaaltje IJslandse yoghurt

Aanvullende adviezen bij ongewenst gewichtsverlies

De ziekte en de behandeling vergen veel energie. Hierdoor is er een risico om gewicht te verliezen, wat in de praktijk vooral verlies van spiermassa en – kracht is. Dat is onwenselijk. Soms helpt het niet voldoende om bovenstaande adviezen op te volgen. Maak in dat geval gebruik van de volgende aanvullende adviezen.

• Besmeer uw brood met een smeervet met minimaal 70% vet. Voorbeelden hiervan zijn: Jumbo romig, Becel romig, Lurpak smeerbaar, Vita d’Or tafelmargarine (groene kuip, Lidl), roomboter of kruidenboter
• Beleg uw boterham extra dik met kaas, ei, pindakaas en/of vleeswaren
• Gebruik van melkproducten de volle varianten
• Neem geen magere of lightproducten
• Neem liever geen of weinig producten die erg vullen maar weinig voedingswaarde hebben, dit zijn bijvoorbeeld rauwkost of bouillon/soep
• Vervang producten met zoetstof door varianten met suiker voor extra calorieën
• Voeg extra boter, margarine, olie, ongeklopte room, kookroom of plantaardige room toe aan bijvoorbeeld pap en yoghurt of aan groente, maaltijdsoep, aardappelpuree en stamppot
• Neem vaker gebakken aardappelen in plaats van gekookte
• Vervang een deel van uw thee, water en koffie door melkdranken en/of vruchtensap
• Overleg met uw diëtist of aanvullende medische voeding in uw geval een optie is

Andere adviezen

Hieronder vindt u adviezen voor specifieke problemen rondom eten en drinken tijdens de behandeling.

Verminderde eetlust, snel een vol gevoel, het tegenstaan van eten of misselijkheid

• Verdeel het eten en drinken over de dag; neem elke 1,5 à 2 uur iets voedzaams, zoals een schaaltje kwark, yoghurt met vers fruit, een cracker met pindakaas
• Voorkom een lege maag, dat kan namelijk de misselijkheid verergeren
• Neem bij gebrek aan eetlust eventueel een halfuur voor de maaltijd een klein glaasje vruchtensap of een kleine portie fruit. Frisse, zure producten stimuleren namelijk vaak de eetlust.
• Schep het bord niet te vol op met eten; hierdoor kan uw eetlust verdwijnen. Schep liever tweemaal een kleine portie op
• Zorg voor voldoende variatie, zodat bepaalde producten niet gaan vervelen
• Wissel tijdens een maaltijd warme en koude gerechten af, zoals brood met ragout, en daarna een beker koude melk. Wissel ook met zoete en hartige gerechten, neem bijvoorbeeld een schaaltje vla na uw warme maaltijd
• Neem rustig de tijd voor het eten
• Vermijd producten met een sterke geur of smaak die misselijkheid kunnen oproepen of verergeren
• Als (de geur van) warm vlees u tegenstaat, probeer dan afgekoeld vlees; of vervang het vlees door een paar plakjes vleeswaar, ei, vis of een vegetarische vervanging
• Als de warme maaltijd tegenstaat, neem dan bijvoorbeeld een salade (met vlees, vis of een vleesvervanging), een gevulde (maaltijd)soep, een boterham met kaas en wat tomaat/komkommer, of een schaaltje pap
• Als brood u tegenstaat, probeer dan eens brood in de vorm van een tosti of zelf geroosterd. Of vervang de boterham door knackebröt, beschuit of pap
• Als hartig beleg moeizaam gaat, voeg dan eens zoet beleg toe, bijvoorbeeld appelstroop bovenop de kaas. Of voeg wat rauwkost toe, of een smeuïge salade, bijvoorbeeld een paar plakjes komkommer op de pindakaas of wat sellery-salade bovenop de kipfilet

Pijnlijke of droge mond, aften en mucositis (slijmvliesontsteking)

• Neem bij een droge mond bij iedere hap iets te drinken; hierdoor glijdt het voedsel makkelijker weg
• Doop krokante voedingsmiddelen en voedingsmiddelen met een harde korst in melk, bouillon of soep, zodat deze zachter worden
• Gebruik bij voorkeur geen scherpe kruiden, hete gerechten, zoute producten en koolzuurhoudende dranken
• Vermijd harde voedingsmiddelen als noten, hard fruit, harde korsten en hardgebakken gerechten
• Drinken door een (kort) rietje kan prettig zijn, omdat dan het contact van voeding met de slijmvliezen in de mond minder is
• Gebruik smeerbaar beleg zoals humus, smeerkaas, ragout, of eiersalade, tonijnsalade en dergelijke
• Als het eten van een boterham niet lukt, vervang deze dan door brood zonder korst, beschuit, cracker, croissant of een pannenkoek
• Of kies voor vloeibare producten. Die kunt u makkelijker eten dan vast voedsel. Denk aan melkproducten zoals pap, (soja)vla, kwark, (Griekse of Turkse) yoghurt of (chocolade)melk.
• Kook groenten iets langer, zodat ze goed gaar en (wat) zacht zijn. Voeg een klontje boter toe aan de groenten
• Stamp de aardappelen en maak er puree van met melk, boter of room. U kunt ook kant-en-klare aardappelpuree gebruiken.
• Kies eventueel voor pastagerechten met een saus
• Gebruik een ruime hoeveelheid jus, saus of appelmoes om uw warme maaltijd smeuïger te maken of te pureren
• Kies bij aften fruit dat minder zuur is, zoals aardbeien, peer, perzik, banaan en meloen Verzacht het fruit eventueel door een melkproduct toe te voegen, bijvoorbeeld vla met fruit of een smoothie met yoghurt of kwark.

Moeite met slikken, risico op verslikken

• Zie voor het zachter, smeuïg en vloeibaar maken van uw maaltijden, de adviezen in de voorgaande rubriek
• Zorg bij risico op verslikken voor een goede houding; zit rechtop
• Neem de tijd voor eten of drinken. Neem kleine hapjes en slokjes en kauw het eten goed
• Wees voorzichtig met eten en drinken tegelijkertijd
• Probeer uit bij welke temperatuur van het eten u zich minder verslikt. Vaak gaan koude gerechten wat beter dan warme gerechten
• Gebruik gladde en gebonden producten zonder stukjes of pitjes

Slijmvorming

• Neem bij een slijmerig gevoel in de keel na het drinken van melk, een slokje water, vruchtensap of frisdrank om dit weg te krijgen.
• Kies als het kan voor zure melkproducten als karnemelk en (drink)yoghurt. Deze zorgen voor een minder slijmerig gevoel in de keel. Ook koude melkproducten veroorzaken vaak minder klachten.
• Slijm dat in sommige situaties geproduceerd wordt in longen of slokdarm als gevolg van ziekte, is ander slijm dat het hierboven bedoelde slijm, en is helaas niet makkelijk weg te krijgen. Het weglaten van melkproducten helpt niet, omdat dat slijm niet door melkproducten veroorzaakt wordt. Laat melkproducten niet weg.

Vermoeidheid

• Verdeel het eten in kleine porties over de dag
• Maak gebruik van kant-en-klaarmaaltijden, maaltijden uit de diepvries of producten uit blik of pot. Deze producten kunt u vaak opwarmen in de magnetron
• Maaltijden klaarmaken kan veel energie kosten. Vraag of iemand de boodschappen kan doen en kan koken
• Maak zo nodig gebruik van een maaltijdservice die de maaltijd bij u thuisbezorgt
• Gebruik de momenten wanneer u minder moe bent om voldoende te eten. Bereid eventueel grotere porties, zodat u een gedeelte kunt bewaren voor de volgende dag of kunt invriezen

Smaakverandering

Als u last heeft van een veranderde smaak waardoor u minder goed kunt eten, adviseren wij u om een verwijzing naar de diëtist van het ziekenhuis te vragen. De adviezen zijn erg uiteenlopend en stemmen wij af op uw persoonlijke situatie.

Versie: februari 2024