U ontvangt deze informatie omdat we u een onderzoek naar botontkalking (osteoporose) aanraden vanwege de botbreuk die u doormaakte. Het risico op nieuwe botbreuken kan bij u toegenomen zijn door botontkalking (osteoporose) in samenhang met leeftijd en het is verstandig dit moment te benutten om de kwaliteit van de botten te meten. In deze informatie leest u meer over wat osteoporose is, wat de gevolgen zijn en welke onderzoeks- en behandelingsmogelijkheden er zijn.

De osteoporosepolikliniek

Opsporing en behandeling van osteoporose vermindert de kans op een nieuwe botbreuk. Het team van de osteoporosepolikliniek bestaat uit: chirurgen, orthopedisch chirurgen, internisten, nucleaire geneeskundigen, gipsverbandmeesters, een verpleegkundig specialist osteoporose en een doktersassistent/medisch secretaresse.

Wat is osteoporose?

Osteoporose is de medische term voor botontkalking. Het gevolg van botontkalking is dat de botten brozer worden en gemakkelijker breken. Het is deels een natuurlijk proces dat hoort bij het ouder worden. Rond het 25ste levensjaar is de dichtheid van de botten het grootst; vanaf deze leeftijd neemt de botdichtheid langzaam af. Het lichaam moet dan zorgen voor voldoende mineralen in de botten om de breekbaarheid tegen te gaan. Botontkalking kan ook op jongere leeftijd ontstaan, maar dit komt minder vaak voor. Het proces is vooral bekend bij vrouwen na de (vroege) overgang. Tijdens de overgang maakt het lichaam veel minder oestrogeen aan en dit hormoon speelt een belangrijke rol bij de opbouw van nieuw botweefsel. Bij vrouwen die de overgang gepasseerd zijn gaat het proces van botontkalking dus extra snel. Op hogere leeftijd krijgt iedereen, man én vrouw, uiteindelijk met verminderende botdichtheid te maken.

Bovenmatige botafbraak

We spreken pas van osteoporose als er bovenmatige botafbraak plaatsvindt. Het bot begint dan zo te verzwakken dat het gemakkelijker kan breken. En hoewel het vaker bij vrouwen voorkomt dan bij mannen, kunnen ook mannen deze aandoening zeker krijgen.
Soms is osteoporose het gevolg van een ziekte. Osteoporose kan ook ontstaan hyperthyreoïdie (verhoogde schildklierwerking) of verhoogde bijschildklierwerking, anorexia nervosa (te sterke vermagering) en door langdurig gebruik van corticosteroïden (zoals Prednison). Ook een gebrek aan vitamine D kan de aandoening veroorzaken. Bij deze vormen van osteoporose ligt de oorzaak buiten de botstofwisseling zelf. Dit noemen we secundaire osteoporose.

De verschijnselen van osteoporose

Het directe gevolg van botontkalking is dat de botten sneller kunnen breken door porositeit. Door een kleine val kan er al een botbreuk ontstaan. Veel voorkomende fracturen bij osteoporose zijn: de pols, de bovenarm en de heup. Deze zijn gemakkelijk herkenbaar. Rugwervelfracturen zijn vaak spontane fracturen en bij ernstige osteoporose kunnen meerdere wervels inzakken waardoor u kleiner en krommer wordt.

Risicofactoren voor osteoporose

Risicofactoren voor osteoporose bij vrouwen én mannen zijn:

• weinig lichaamsbeweging;
• te weinig calcium (kalk) in het voedingspakket;
• roken en overmatig alcoholgebruik;
• een vitamine D-tekort;
• bepaalde medicijnen (zoals prednison);
• het vóórkomen van osteoporose bij eerstegraads familie (vader, moeder, broer, zus);
• een heupfractuur bij vader en/of moeder;
• een laag lichaamsgewicht;
• bij vrouwen een vroege overgang.

Hoe wij de diagnose osteoporose stellen

De diagnose osteoporose stellen wij aan de hand van een botdichtheidsmeting. In medische termen heet dit een botdichtheidsmeting of botdensitometrie, ofwel een DEXA-scan (Dual Energy X-Ray Absorptiometry).
Botdensitometrie is een veilig en pijnloos onderzoek dat wij verrichten op onze afdeling nucleaire geneeskunde. U ligt hiervoor op een onderzoeksbank. Het speciale röntgenapparaat (botdensitometer) zendt een zeer geringe hoeveelheid straling uit. Het onderzoek duurt ongeveer twintig minuten. Meer hierover leest u in onze patiënten informatie Botdensitometrie.
Afhankelijk van deze meting kan het nodig zijn om aanvullend laboratoriumonderzoek te laten verrichten in de vorm van bloedonderzoek en/of urineonderzoek.

De uitkomsten van het onderzoek

De uitkomsten van het onderzoek drukken we uit in afwijkingen ten opzichte van een vastgestelde waarde die staat voor gezond en stevig bot (de gemiddelde botmassa van gezonde jonge vrouwen rond de 25 jaar, ook wel piekbotmassa genoemd). De afwijking wordt weergegeven in standaarddeviaties (SD).

Vorm van botontkalking Botdichtheid

• Geen botontkalking minder dan 1 SD onder de piekbotmassa
• Verminderde botdichtheid (Lichte osteoporose) 1 tot 2,5 SD onder de piekbotmassa
• Osteoporose 2,5 SD en meer onder de piekbotmassa

Door de gelijktijdig gemaakte opname van uw rugwervels (VFA techniek) wordt mogelijk verlies in hoogte van een wervel beoordeeld. De uitslag en aanvullende informatie krijgt u van de verpleegkundig specialist op de fractuurpreventie & osteoporosepolikliniek.

De behandeling van osteoporose

Behalve aanpassingen in leef- en eetgewoonten (zie verderop) kunnen er medicijnen nodig zijn die osteoporose tegengaan. In de meeste gevallen zal de huisarts de behandeling overnemen en voortzetten. U krijgt voldoende medicatie voorgeschreven voor de eerste drie maanden. De huisarts informeren wij schriftelijk over de bevindingen en de ingestelde medicatie. Voor het eerste herhalingsrecept maakt u een afspraak op het spreekuur van uw huisarts. Bij onvoldoende duidelijkheid over de oorzaak van de osteoporose kan het zijn dat wij u verwijzen naar het spreekuur van een internist-endocrinoloog.

Bisfosfonaten

Bisfosfonaten zijn wereldwijd de meest voorgeschreven medicijnen tegen osteoporose. Ze zijn goed en uitgebreid onderzocht. Deze medicijnen hechten zich aan het botoppervlak en maken cellen die het bot afbreken minder actief. Cellen die het bot opbouwen krijgen daardoor meer kans. Bisfosfonaten gaan daarom botverlies tegen. Uit de verrichte onderzoeken is gebleken dat de kans op fracturen op alle plaatsen aanzienlijk afneemt. Voor een optimale werking moeten bisfosfonaten gedurende vijf jaar gebruikt worden. U neemt het bisfosfonaat éénmaal per week een halfuur voor het ontbijt in op de nuchtere maag met een glas leidingwater. Mogelijke bijwerkingen kunnen in de eerste twee weken maagdarmbezwaren en spierpijn zijn.
Als u start met medicatie neemt de assistente van de polikliniek enkele weken hierna telefonisch contact met u op. De assistent zal u vragen naar uw ervaringen met het medicijn en eventuele vragen beantwoorden.

Valrisico

Op de osteoporosepolikliniek bespreken wij een globale inschatting van uw valrisico. Het kan nuttig zijn om het valrisico nauwkeuriger in kaart te brengen. Zo nodig verwijzen wij u hiervoor naar een gespecialiseerde fysiotherapeut of naar de valpolikliniek.

Leefstijladviezen

Sporten en bewegen

Osteoporose kunt u tegengaan door uw leefstijl te bezien en zo nodig aan te passen. Bewegen is daarbij van het grootste belang. Om osteoporose tegen te gaan, helpt `belaste` beweging het beste. Ten minste een half uur per dag stevig wandelen levert al veel op. Fietsen is goed voor uw conditie maar levert voor uw botten minder resultaten op dan lopen. Ook sporten zoals tennissen en een hobby als tuinieren zijn goede voorbeelden van belaste lichaamsbeweging. Voor stevigheid in de wervelkolom kan zwemmen aanvullend een goede beweging zijn. Door uw rugspieren te gebruiken, worden de wervels eveneens geprikkeld om botweefsel vast te houden.

Voldoende calcium

Het is belangrijk dat u voldoende calcium (kalk) binnenkrijgt. Botten hebben calcium nodig om sterk te blijven. Calcium zit vooral in zuivelproducten, maar ook in groene bladgroenten, broccoli, boerenkool en spruitkool, noten en enkele mineraalwaters. Per dag is het advies 1000 milligram calcium te gebruiken. Als deze inname met uw menu te laag is, kunnen wij u een calciumtablet (meestal gecombineerd met vitamine D, zie hierna) voorschrijven. Meer informatie kunt u vinden via www.voedingscentrum.nl en via www.osteoporosevereniging.nl.

Vitamine D

Vitamine D is van groot belang voor de opname van calcium. Regelmatig naar buiten, de zon in, levert in de zomer veel vitamine D op, want het lichaam maakt dit dan zelf aan. Dat gebeurt onder invloed van de zonnestralen op de (niet ingesmeerde) huid. ’s Winters is de aanvulling van vitamine D eigenlijk voor de meeste oudere volwassenen nodig, want van oktober tot april heeft de zon in Nederland onvoldoende kracht om vitamine D in de huid om te zetten.
Extra risico op een te lage vitamine D-spiegel lopen mensen die weinig buiten komen (bijvoorbeeld door een ziekte) of die een donkere huidskleur hebben (bij hen maakt het lichaam minder vitamine D aan dan bij mensen met een lichte huid).
Wij raden daarom aan in de winter 800 IE (internationale eenheden) = 20 microgram vitamine D per dag te gebruiken. Vitamine D-tabletjes (meestal 200 of 400 IE per stuk) zijn niet duur en bij onder meer drogist en apotheek te koop. U kunt ze in deze dosering veilig het hele jaar door gebruiken. In onze voeding zit maar beperkt vitamine D. Vette vissoorten, zoals haring, makreel en zalm, leveren vitamine D maar voorzien niet in uw volledige behoefte.

Alcohol, koffie, roken

Tot slot: wees matig met alcohol en stop met roken.

Meer informatie

Zoekt u meer informatie? De Osteoporose Vereniging is de landelijke patiëntenorganisatie voor osteoporosepatiënten. De vereniging behartigt de belangen van patiënten, verstrekt informatie en organiseert bijeenkomsten. Kijk voor meer informatie op www.osteoporosevereniging.nl.

Kosten

Dit onderzoek en eventuele behandeling vallen onder de medisch specialistische zorg. Deze zorg wordt vergoed vanuit het basispakket. Uw zorgverzekeraar zal deze declaratie wel met uw nog overgebleven eigen risico verrekenen en kan dus leiden tot extra kosten.

Voor informatie over uw - resterende - eigen risico-bedrag kunt u contact opnemen met uw zorgverzekeraar.

Heeft u vragen?

Deze informatie over osteoporose is bedoeld als aanvulling op uw gesprek op de polikliniek. Het is algemene informatie en kan dus niet altijd recht doen aan iedere individuele situatie. Heeft u na het lezen nog vragen of onduidelijkheden, dan kunt u contact opnemen met de fractuurpreventie & osteoporosepolikliniek of met uw huisarts.