U ontvangt deze informatie, omdat bij u mogelijk PCOS is geconstateerd. Wij informeren u graag over deze aandoening, de onderzoeken en de behandelmethoden. U kunt uiteraard altijd contact met ons opnemen als u aanvullende vragen heeft.

PCOS in het kort

Bij PCOS (polycysteus-ovariumsyndroom) is de eicelvoorraad goed, maar is er toch niet elke maand een eisprong. De waarden van verschillende hormonen kunnen verhoogd zijn. Dit geldt voor LH (luteïniserend hormoon, het hormoon dat de eisprong opwekt), eventueel testosteron en soms insuline (het hormoon dat de bloedsuikerspiegel regelt). Bij PCOS blijft de eisprong, en dus ook de menstruatie, gedurende langere periodes uit en daardoor is de vruchtbaarheid verminderd. PCOS kan daarnaast overbeharing en/of acne veroorzaken en gaat vaak samen met overgewicht. Behandeling is nodig om de eisprong op te wekken om zo de kans op zwangerschap te verhogen. Dit kan door middel van afvallen, tabletten, injecties of een kijkoperatie. Afvallen leidt vaak tot het weer spontaan optreden van de eisprong. Vrouwen met PCOS hebben ook een verhoogde kans op hart- en vaatziekten, diabetes (suikerziekte) en hoge bloeddruk op latere leeftijd. Om dat risico te verlagen adviseren wij ook om af te vallen bij overgewicht.

Wat is PCOS

PCOS is de afkorting voor polycysteus ovarium syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium) aanwezig zijn. Hoe PCOS ontstaat, is niet bekend. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn meerdere hormonen erbij betrokken.

De rijping van de eiblaasjes verstoord

Deze verhoogde waarden gaan samen met een onvoldoende waarde van het FSH (follikel stimulerend hormoon, het hormoon dat de rijping van de eiblaasjes stimuleert). Hierdoor is de rijping van de eiblaasjes verstoord. Het gevolg is dat in de eierstok meerdere kleine, met vocht gevulde blaasjes aanwezig zijn. Dit is meestal met behulp van inwendige echoscopie zichtbaar te maken. Door de stoornis in de rijping van de eiblaasjes blijft de eisprong vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de menstruatiecyclus. In de normale menstruatiecyclus treden ongeveer dertien tot veertien menstruaties per jaar op, bij PCOS minder dan acht per jaar. De periode tussen de menstruaties wordt dus langer dan vijf tot zes weken (oligomenorroe) of de menstruatie blijft gedurende een halfjaar of langer weg (amenorroe).

Bij wie komt PCOS voor

PCOS komt voor bij 5 tot 10 procent van alle vrouwen. In sommige families komt PCOS vaker voor. Ook overgewicht speelt een rol. Vrouwen die aanleg voor PCOS hebben, krijgen PCOS als ze dikker worden. Omdat overgewicht tegenwoordig steeds vaker voorkomt, komt PCOS mogelijk ook vaker voor. Er kan sprake zijn van PCOS als u minstens twee van de volgende drie kenmerken heeft:

• U heeft minder dan acht menstruaties per jaar of uw menstruatie blijft geheel weg.
• U heeft een verhoogde waarde van het testosteron en/of verschijnselen die passen bij een verhoogde waarde van het testosteron, zoals acne of overbeharing volgens een mannelijk patroon.
• Bij inwendige echoscopie zien wij meer dan twintig (poly)cysteuse blaasjes in een of beide eierstokken.

Onderzoek naar PCOS

Om PCOS vast te stellen, verrichten wij meestal bloedonderzoek en echoscopisch onderzoek. Door middel van inwendig echoscopisch onderzoek kunnen wij beoordelen of in de eierstokken meerdere eiblaasjes voorkomen.

Bloedonderzoek

Om na te gaan hoe hoog de waarden van verschillende hormonen zijn, onderzoeken wij uw bloed. Er wordt onder andere gekeken naar FSH, LH, oestradiol, progesteron en (vrij) testosteron. Omdat er ook naar uw glucose wordt gekeken, mag u voor de bloedafname niet eten of drinken. Bij afwijkingen in deze waarden vindt eventueel verder onderzoek plaats.

Echoscopie

In de normale situatie zien wij door middel van inwendige echoscopie tot halverwege de cyclus in elke eierstok drie tot acht eiblaasjes (doorsnede 3 tot 10 millimeter). Bij PCOS zijn er vaak (niet altijd) meer dan twintig eiblaasjes in één of beide eierstokken te zien.

Wanneer is behandeling nodig

Als u overgewicht heeft, bestaat er een risico voor uw algehele gezondheid en is afvallen als behandeling de eerste keus. Bij langdurig uitblijven van de menstruatie kan het verstandig zijn minstens vier keer per jaar een bloeding op te wekken om het slijmvlies van de baarmoeder af te stoten. Dit om de kans op baarmoederslijmvlieskanker te verminderen. Meestal kan dit gewoon met behulp van de anticonceptiepil, maar het kan ook met een kuur van 7-10 dagen. U kunt dit met de arts bespreken. Bij acne of overbeharing is de mate van de klacht van invloed op het wel of niet behandelen. Gebruik van de anticonceptiepil kan de hoeveelheid ‘vrij testosteron' verlagen en daarmee kunnen de klachten van teveel testosteron ook verminderen.

Welke behandelingen zijn er

Wilt u zwanger worden, dan zijn er verschillende behandelingen mogelijk, zoals:

• afvallen;
• tabletten: clomifeencitraat / letrozol;
• metformine;
• injecties: gonadotrofine;
• elektrocoagulatie van de eierstokken: LEO.

Deze behandelingen zijn erop gericht om iedere maand een eisprong te krijgen. Het opwekken van de eisprong met tabletten of injecties noemen we ovulatie-inductie.

Afvallen

Als u overgewicht heeft, is afvallen erg belangrijk. Vaak herstelt de cyclus zich dan en treden spontaan eisprongen op. Als u behandeld wordt met tabletten of injecties, verhoogt afvallen de kans op zwangerschap sterk. Vraag om steun als afvallen u zelf niet lukt. Eventueel kunt u, via uw huisarts of gynaecoloog, een verwijzing voor een diëtist krijgen. Naast gezonde voeding is ook voldoende lichaamsbeweging zeer belangrijk.

Clomifeencitraat / Letrozol

Als eerste medische behandeling adviseren wij clomifeencitraat (Clomid) / Letrozol. Na een (spontane of door medicijnen opgewekte) menstruatie neemt u één of meer tabletten, van de derde tot en met de zevende dag van de cyclus. De eisprong treedt op tussen ongeveer de dertiende en eenentwintigste cyclusdag. De gehele cyclus duurt dan niet langer dan 35 dagen. Hoe weet u of er een eisprong is? Daarvoor zijn verschillende methoden:

• De temperatuur bijhouden gedurende de cyclus (BTC: basale temperatuur curve).
• Rond de 21ste dag in de cyclus bloedonderzoek naar de waarde van het progesteron doen.
• Voor en na de eisprong inwendige echoscopie verrichten.

Bij behandeling met clomifeencitraat / Letrozol krijgt ongeveer 80 procent van de vrouwen een eisprong. Ruim de helft van deze vrouwen wordt zwanger. De kans op een meerlingzwangerschap is bij deze behandeling licht verhoogd. Is de eisprong niet op te wekken, of is in zes tot twaalf eisprongen met Clomid of Letrozol een eisprong opgewekt zonder dat er een zwangerschap is ontstaan, dan kunt u overwegen op een andere behandeling over te stappen.

Clomifeencitraat en Letrozol geven over het algemeen weinig bijwerkingen. Soms kan het stemmingsveranderingen veroorzaken: u kunt zich emotioneel voelen, sneller boos of soms depressief. Een enkele vrouw beschrijft opvliegers als bijwerking. Als behandeling met Clomid / Letrozol geen eisprong geeft, kan het zijn dat de eierstokken ongevoelig zijn voor Clomid / Letrozol. Dan kunnen de volgende behandelingen mogelijk wel een eisprong geven.

Metformine

Metformine is een middel dat al wordt gebruikt bij de behandeling van suikerziekte (diabetes mellitus type II). Uit onderzoek is duidelijk geworden dat sommige vrouwen met PCOS de suikerstofwisseling alleen kunnen regelen door veel insuline aan te maken. De hoge insulinewaarden leiden mogelijk tot een verhoogde aanmaak van testosteron en verstoren daardoor de eisprong. Metformine verlaagt de hoeveelheid insuline. Dit middel lijkt vooral geschikt voor vrouwen met overgewicht of met hoge insulinewaarden. Uw arts zal dit met u bespreken. Bij Metformine kunnen maag-darmklachten (misselijkheid, braken, diarree, buikpijn) optreden.

Laparoscopische elektrocoagulatie van de ovaria (LEO)

Deze behandeling vindt plaats door middel van een kijkoperatie (zie onze patiënteninformatie Laparoscopische operatie) onder narcose. In de eierstokken branden wij een aantal oppervlakkige kleine gaatjes. Hierdoor verandert de aanmaak van de hormonen in de eierstok en kan de eisprong makkelijker optreden.

De kans op zwangerschap, en ook op een meerling, is lager dan die bij de behandeling met gonadotrofinen. Als u na de LEO-behandeling Clomid, Letrozol of gonadotrofinen gebruikt, is de kans weer gelijk.

Door de operatie kunnen verklevingen rond de eierstokken ontstaan. Hierdoor kan de eicel soms niet in de eileider terechtkomen.

Gonadotrofine- injecties

Bij deze behandeling krijgt u gedurende een aantal dagen injecties met follikel stimulerend hormoon (FSH, indien in het laboratorium gemaakt: rFSH) of met humaan menopauzaal gonadotrofine (HMG, gemaakt uit de urine van vrouwen die de overgang achter de rug hebben). U kunt leren zelf te prikken of uw partner kan leren deze injecties onder uw huid toe te dienen. Op de derde dag van de cyclus start u met de injecties.

De cyclus wordt gevolgd met echoscopische controles; u moet dus rekening houden met meerdere afspraken. Als bij echoscopie blijkt dat het nodig is, past de arts de dosering aan. Als één tot maximaal drie eiblaasjes voldoende rijp zijn, krijgt u een injectie met humaan choriongonadotrofine (HCG) om de eisprong in gang te zetten. Ook deze injectie is onderhuids. De eisprong vindt ongeveer 38 tot 40 uur na deze injectie plaats. De vrijgekomen eicel is 8 tot 12 uur bevruchtbaar. Zaadcellen zijn ongeveer 48 tot 72 uur levensvatbaar. Het is dus verstandig binnen zo’n 12 tot 36 uur na de HCG-injectie gemeenschap te hebben.

Met gonadotrofinen wordt in ongeveer 90 procent van de behandelingen een eisprong verkregen. Bij ongeveer de helft van deze vrouwen ontstaat een zwangerschap.

Bij de behandeling met gonadotrofinen is er grote kans dat meerdere eiblaasjes tegelijk rijpen. Hierdoor is de kans op een meerling en op overstimulatie groter. Zien wij bij echoscopie meer dan twee tot drie eiblaasjes die groter zijn dan 15 millimeter, dan breken wij de behandeling af. U krijgt het advies om geen geslachtsgemeenschap te hebben.

Alternatieve behandelmethoden

Als na behandeling met medicijnen geen zwangerschap is ontstaan, kunt u overwegen over te gaan op IVF (reageerbuisbevruchting, zie onze patiënteninformatie IVF). Vrouwen met PCOS hebben een grotere kans op overstimulatie bij IVF.

Mogelijke gevolgen van PCOS

Gevolgen op korte termijn

Gevolgen die PCOS op korte termijn kan hebben, zijn:

• overbeharing
• acne
• verminderde vruchtbaarheid
• een miskraam

Overbeharing

Lichaamsbeharing is sterk afhankelijk van ons geslacht. Bij vrouwen met PCOS heeft de overbeharing een mannelijk patroon, bijvoorbeeld in het gezicht, op de onderarmen of in een lijn vanaf het schaamhaar omhoog naar de navel. U beslist zelf of u overbeharing wilt laten behandelen. Overbeharing is vooral afhankelijk van de gevoeligheid van de haarfollikel voor het testosteron. De waarde van het testosteron kan dus normaal zijn. Hierdoor lukt het niet altijd overbeharing afdoende te behandelen.
Overbeharing kan met hormonen of cosmetisch behandeld worden.

• Behandeling met tabletten
  Meestal gebruiken we de anticonceptiepil. Het eerste effect op de overbeharing is te verwachten na een behandeling van minimaal zes maanden.
• Cosmetische behandeling
  Cosmetische behandeling kan bestaan uit eenvoudig epileren, scheren of harsen, elektro-epilatie of laserepilatie. Bespreek de mogelijkheden met uw arts en eventueel met een schoonheidsspecialiste of huidtherapeut. Laserepilatie kan bij een donkere huidskleur niet worden uitgevoerd. Zorgverzekeraars vergoeden laserbehandeling niet of slechts gedeeltelijk.

Acne

Acne op volwassen leeftijd zien we vaker bij vrouwen met PCOS. Acne kan duidelijk verminderen met het gebruik van de anticonceptiepil. Geeft dit onvoldoende resultaat, dan kan eventueel verwijzing naar een dermatoloog plaatsvinden.

Verminderde vruchtbaarheid

Door een verminderd aantal cycli waarin een eisprong optreedt, bestaat er bij PCOS een grotere mogelijkheid dat uw kans op zwangerschap vermindert. Het zal doorgaans dus langer duren om zwanger te raken. De kans op een zwangerschap hangt sterk af van het aantal cycli met een spontane eisprong dat u gemiddeld heeft.

Miskraam

Vrouwen die zwanger worden na een behandeling voor PCOS hebben een iets grotere kans op een miskraam. Dit kunnen we niet beïnvloeden (zie onze patiënteninformatie een miskraam en dan).

Gevolgen op lange termijn

Gevolgen voor de algemene gezondheid

Vrouwen met PCOS hebben mogelijk een verhoogde kans om op latere leeftijd gezondheidsproblemen te krijgen. Meestal treden deze problemen pas rond of na de overgang op. Dit zijn: diabetes mellitus type II (suikerziekte), hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en op jonge leeftijd al een verhoogde kans op kanker van het baarmoederslijmvlies (endometriumcarcinoom). Veel van deze problemen hangen samen met overgewicht en een verminderde gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige vaststelling en behandeling van deze problemen kan de gevolgen op lange termijn verminderen.

Suikerziekte

Ongeveer de helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde gevoeligheid voor insuline. Om de waarde van het glucose op een normaal niveau te houden, wordt er meer insuline aangemaakt.

Als de waarden van het glucose te hoog blijven, raakt de suikerstofwisseling gestoord en ontstaat er uiteindelijk suikerziekte (diabetes mellitus type II).

Hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten

Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten. Behandeling van deze problemen door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen, verlaagt de kans op schade voor uw lichaam. Uw arts kan u hierbij helpen.

Kanker van het baarmoederslijmvlies

Wanneer een vrouw PCOS heeft en minder dan vier keer per jaar menstrueert, kunnen cellen van het baarmoederslijmvlies onrustig of zelfs kwaadaardig worden. Daarom wordt vrouwen die nooit of minder dan vier keer per jaar menstrueren aangeraden om maatregelen te nemen. De menstruatie kan worden opgewekt met een kuur (Primolut of Provera), maar ook het gebruik van bijvoorbeeld de anticonceptiepil of de Mirenaspiraal kan de kans op onrustige cellen verminderen.

Bespreek uw gevoelens

PCOS kan een belangrijke invloed op uw leven hebben. Onzekerheid of het zal lukken om zwanger te worden, de opgave om af te vallen, de vele ziekenhuisbezoeken tijdens de behandeling, eventueel de noodzaak om hormonen te gebruiken en de vaak herhaalde teleurstelling dat een behandeling niet gelukt is: het kan allemaal emotioneel zwaar zijn. Bespreek uw gevoelens met uw partner, goede vrienden, familie en eventueel op uw werk.
Ook overbeharing, acne en overgewicht kunnen moeilijk te verdragen zijn. Vaak lukt het niet deze problemen naar volle tevredenheid te behandelen, waardoor u in uw sociale leven hinder kunt ondervinden. Ondersteuning door een arts, psycholoog, diëtist en/of schoonheidsspecialist en ook contact met lotgenoten kunnen helpen.

Financiën

Overleg met uw zorgverzekeraar of de voorgestelde behandeling vergoed wordt. Dit verschilt per verzekering en verzekeraar.

Nuttige websites

Op de volgende sites vindt u meer informatie:
www.freya.nl
www.huidinfo.nl
www.degynaecoloog.nl

Bron: © NVOG.