U ontvangt deze informatie, omdat uw arts bij u borstkanker heeft geconstateerd en endocriene therapie voorstelt. U leest in deze informatiefolder over de verschillende soorten endocriene therapie, de werking ervan en de mogelijke bijwerkingen. U kunt uiteraard altijd contact met ons opnemen als u aanvullende vragen heeft. De contactgegevens vindt u aan het eind van deze informatiefolder.

Wat is endocriene therapie?

Algemeen

Het woord ‘hormoon’ komt van het Griekse woord hormaein, dat ‘aansporen, in beweging zetten’ betekent. Hormonen zijn stoffen die in het lichaam boodschappen overbrengen. Ze geven opdrachten om bepaalde processen in gang te zetten of juist te stoppen. Een aantal organen in ons lichaam heeft hormonen nodig om goed te kunnen werken. Sommige organen hebben ook hormonen nodig voor groei en ontwikkeling. Voorbeelden zijn de borstklier, schildklier, prostaat en het slijmvlies van de baarmoeder. Als in deze organen kanker ontstaat, is die vaak (voor een deel) afhankelijk van de aanwezigheid van hormonen. Zolang de hormonen aanwezig zijn, kan de tumor groeien. Zonder deze hormonen kan de groei van de tumor stoppen, kan de tumor kleiner worden of zelfs (tijdelijk) verdwijnen. Van dit verschijnsel maken we gebruik bij endocriene therapie.

De behandeling met endocriene therapie kunnen wij op verschillende manieren toepassen:

• Met medicijnen die de aanmaak of werking van bepaalde hormonen remmen of blokkeren; deze noemen we antihormonen;
• Met hormonen die kankercellen kunnen laten afsterven.

Endocriene therapie bestaat meestal uit het blokkeren van de werking of afname van de productie van eigen hormonen. Endocriene therapie kunnen we naast de behandeling met chemotherapie, radiotherapie of chirurgie geven. Bij endocriene therapie kan het wel enkele maanden duren voordat er effect optreedt.

Endocriene therapie bij borstkanker

Borstkliercellen hebben de hormonen oestrogeen en progesteron nodig om te functioneren en te groeien. Deze hormonen worden voornamelijk in de eierstokken gemaakt en gedeeltelijk ook in de bijnieren en in het onderhuids vetweefsel. De hormonen hechten zich aan de borstkliercellen op speciale hechtplaatsen: de receptoren. Borstkankercellen hebben vaak ook deze receptoren. Als dit het geval is, kunnen oestrogeen en progesteron zich hechten aan de tumorcellen. De tumorcel wordt dan gestimuleerd om te groeien. We noemen de tumorcel dan hormoongevoelig.

Hormoongevoelige tumor

Bij ongeveer 65 procent van de vrouwen die nog menstrueren, is de tumor hormoongevoelig. Bij vrouwen na de overgang ligt dit percentage rond 80 procent. Als de tumor hormoongevoelig is, kunnen we bij de behandeling van borstkanker endocriene therapie geven.

Endocriene therapie geven we soms als enige behandeling, maar kunnen we ook adjuvant geven. Dit betekent dat wij de ziekte aanvullend behandelen met endocriene therapie, nadat de tumor operatief is verwijderd en u eventueel chemotherapie en radiotherapie heeft ondergaan. De behandeling zorgt ervoor dat zeer kleine, niet opgemerkte kankercellen niet meer kunnen uitgroeien en daarmee uitdoven.
Soms schrijft de arts endocriene therapie voor wanneer nog wel een tumor en/of uitzaaiingen aanwezig zijn. De endocriene therapie kan dan bijdragen aan remming van de tumorgroei. We spreken dan van een palliatieve behandeling. Genezing is dan niet meer mogelijk, maar wel (langdurige) remming en de uitzaaiingen kunnen zelfs kleiner worden.

De werking van endocriene therapie

Endocriene therapie is gericht op het remmen of blokkeren van de geslachtshormonen. Op die manier wordt de groei van de tumor en/of van de uitzaaiingen afgeremd. Ook wordt de vorming van een nieuw gezwel uit een achtergebleven tumorcel of de groei van niet-genezen borstkanker geremd.

Hoelang duurt behandeling met endocriene therapie?

Vrouwen die een aanvullende (adjuvante) hormoonbehandeling krijgen, moeten deze medicijnen meestal vijf tot zeven en soms zelfs tien jaar gebruiken om de kankercellen zo goed en zo definitief mogelijk uit te schakelen. Vrouwen met uitzaaiingen die de endocriene therapie als palliatieve behandeling krijgen, gebruiken de medicijnen over het algemeen levenslang om de tumor te onderdrukken.

Het gebruik van endocriene therapie

Er zijn verschillende soorten endocriene behandelingen. Welke behandeling uw arts voorstelt, hangt af van verschillende omstandigheden, bijvoorbeeld of u al in de overgang bent en of het een aanvullende behandeling betreft of een palliatieve behandeling. Een aantal medicijnen, die de vrouwelijke hormoonwerking remmen zijn:

• Tamoxifen (Nolvadex®)
• Anastrozol (Arimidex ®)
• Exemestaan (Aromasin®)
• Letrozol (Femara ®)
• Gosereline-injectie (Zoladex®)
• Leuproreline-injectie (Lucrin®)
• Fulvestrant-injectie (Faslodex®)

Het aantal fabrikanten van deze medicijnen is groot. Daardoor kunt u verschillende verpakkingen meekrijgen van uw apotheek. Waar u op moet letten is dat de vetgedrukte naam op het doosje staat. Dat is de werkzame stof.

Mogelijke bijwerkingen

Bij endocriene therapie kunnen bijwerkingen optreden. Of u last krijgt van bijwerkingen, hangt in de eerste plaats af van de functie die uw eigen hormonen hadden voordat de therapie deze uitschakelde of tegenwerkt. Met andere woorden, of u op dat moment voor, in of na de overgang was. Daarnaast worden bijwerkingen ook bepaald door het soort endocriene therapie. En natuurlijk reageert iedere patiënt anders op medicijnen, ook al gaat het om dezelfde behandeling.

Het lichaam heeft tijd nodig om aan de endocriene therapie te wennen. Bijwerkingen kunnen na verloop van tijd afnemen. Daarom adviseren wij u om bij het ervaren van bijwerkingen de behandeling niet direct te staken, maar deze een aantal weken (vier tot acht) te proberen.

De volgende bijwerkingen kunnen bij endocriene therapie voorkomen.

Overgangsverschijnselen (vervroegde overgang)

Als gevolg van de (vervroegde) overgang kunt u last krijgen van verschillende klachten:

• Opvliegers;
• Vermoeidheid;
• Concentratiestoornissen;
• Stemmingsstoornissen;
• Hoofdpijn;
• Gewichtstoename;
• Veranderingen van huid en haar;
• Een droge vagina;
• Libidoverlies;
• Klachten van urineverlies.

Deze klachten kunt u ook krijgen als u al in de overgang bent.

Opvliegers

Opvliegers zijn de meest voorkomende overgangsklachten. Opvliegers worden veroorzaakt doordat bepaalde gebieden in de hersenen, verantwoordelijk voor de temperatuurregeling, verstoord worden door het beïnvloeden van de oestrogeenproductie.

Ongeacht de temperatuur komen opvliegers zowel overdag als ’s nachts en zowel binnenshuis als buitenshuis voor. Er zijn vrouwen die zo nu en dan een opvlieger hebben, anderen worden er vele malen per dag door overvallen. Ook ’s avonds en ’s nachts kunnen deze opvliegers zich voordoen. Uw nachtrust kan daardoor verstoord raken, waardoor u overdag vermoeid en prikkelbaar kunt zijn. Een opvlieger kan een aantal seconden duren, maar ook vele minuten aanhouden. Vaak gaat een opvlieger samen met een verhoogde hartslag en zweten. Vooral ’s nachts kunt u daardoor heftig zweten. Stress kan zorgen voor meer én hevigere opvliegers.

Wat u zelf kunt doen:

• Zorg voor ontspanning.
• Zoek afleiding.
• Houd een opvliegerdagboek bij om de problemen in kaart te brengen: wanneer heeft u een opvlieger, hoelang duurt deze, hoe ernstig is deze, was er een uitlokkende factor zoals gekruid eten, drinken of stress enzovoort.
• Draag luchtige kleding, bij voorkeur van natuurlijke materialen, zoals katoen.
• Zorg voor een goed geventileerde, koele slaapkamer en niet te warm beddengoed, bij voorkeur ook van natuurlijke materialen, zoals katoen.
• Bij sommige mensen zouden alcohol, roken, heet en gekruid eten, cafeïne, chocolade, koolzuurhoudende dranken, bessen en witte suiker aan het ontstaan van opvliegers kunnen bijdragen. Probeer zelf uit of u daar gevoelig voor bent.
• Doe regelmatig aan lichaamsbeweging.
• Er zijn medicijnen die de klachten kunnen verminderen. Deze opties kunt u bespreken met uw arts of verpleegkundig specialist.

Let op!
Kruidenmiddelen en homeopathische middelen tegen opvliegers kunnen oestrogeenachtige effecten hebben. Deze kunnen dus uw behandeling voor kanker tegenwerken. Bespreek het altijd met uw arts voordat u deze middelen gaat gebruiken!

Vermoeidheid

Door de verandering in de hormoonhuishouding kunt u zich meer vermoeid voelen. Vermoeidheid kan ook ontstaan als gevolg van de ziekte, de behandeling en/of de psychische belasting. Deze vermoeidheid kan tijdens de behandeling langzaam minder worden. Het is mogelijk dat de vermoeidheid niet helemaal overgaat. De klachten die u kunt hebben als gevolg van vermoeidheid zijn bijvoorbeeld:

• Beperkingen in het dagelijks leven;
• Concentratieproblemen;
• Vergeetachtigheid;
• Emotioneel reageren;
• Piekeren;
• Angstig zijn.

Wat kunt u zelf doen?

• Neem voldoende tijd om te rusten, ga bijvoorbeeld ’s middags een uurtje naar bed.
• Verdeel de activiteiten die u wilt doen of moet doen over de dag of over de week.
• Probeer uw conditie op peil te houden door toch in beweging te blijven. Probeer elke dag dertig minuten te bewegen of te sporten. De tijd kunt u ook verdelen over de dag, bijvoorbeeld twee keer vijftien minuten. Deze vermoeidheid gaat niet over door veel te rusten.
• Zorg voor een goede en regelmatige nachtrust.
• Eet goed en gezond.
• Bespreek uw problemen met uw naasten.
• Maak gebruik van de hulp die uw familie of vrienden aanbieden. U heeft dan meer tijd en mogelijk meer energie voor de dingen die u leuk vindt.
• Stel nieuwe grenzen aan uw mogelijkheden en beperkingen.
• Bepaal voor uzelf wat echt belangrijk is en durf nee te zeggen.
• U kunt meer informatie vragen over revalidatieprogramma’s. Deze programma’s hebben een positieve invloed op het ervaren van vermoeidheid.
• Bespreek uw vermoeidheidsklachten met uw verpleegkundige of uw arts.

Concentratiestoornissen

Veranderingen in de hormoonhuishouding kunnen ervoor zorgen dat u meer moeite heeft om u te concentreren en dat u makkelijker dingen vergeet.

Stemmingsstoornissen

Door de verandering in de hormoonhuishouding kunt u gevoeliger voor stemmingswisselingen zijn. Vrouwen geven aan dat zij prikkelbaarder zijn, gemakkelijker geïrriteerd raken, sneller uit hun evenwicht raken, soms zodanig dat ze zichzelf niet herkennen. Depressieve gevoelens kunnen ontstaan als direct gevolg van de overgang, maar ook doordat u geconfronteerd wordt met het ziekte- en behandelproces.

Wat kunt u zelf doen?

• Geef uw gevoel de ruimte.
• Probeer uw gevoelens bespreekbaar te maken met uw naasten.
• Zoek contact met lotgenoten om hun (h)erkenning te ervaren.
• Bespreek uw stemmingswisselingen met uw arts of verpleegkundige.
• Eventueel kunnen wij in overleg met u de psycholoog inschakelen.

Hoofdpijn

Er is een duidelijke relatie tussen hormonale verandering en hoofdpijn. Hoe het komt dat hormonen hoofdpijn of migraineaanvallen beïnvloeden, is onbekend.

Wat kunt u zelf doen?

• Zorg voor ontspanning.
• Zorg voor een rustige omgeving.
• Gebruik zo nodig een pijnstiller (paracetamol).

Gewichtstoename

Tijdens een behandeling met endocriene therapie bij borstkanker kan het zijn dat uw gewicht blijvend met enkele kilo’s toeneemt. De oorzaak hiervan is niet precies bekend. Bepaalde endocriene therapie kan de eetlust verhogen, waardoor u in gewicht aankomt. Gewichtstoename tijdens endocriene therapie kan ook worden veroorzaakt doordat u vocht vasthoudt.

Wat kunt u zelf doen?

• Ga bewust om met voeding.
• Blijf voldoende in beweging.
• Juist door voldoende water en thee zonder suiker te drinken, kunt u het vocht vasthouden tegengaan.
• Overleg met een diëtist over uw gewichtstoename.

Veranderingen aan huid en haar

Door de hormonale veranderingen kan uw huid veranderen:

• Deze kan droger worden doordat er minder talg wordt geproduceerd.
• Uw huid kan dunner worden doordat er minder huidcellen worden aangemaakt.
• Uw huid kan slapper worden doordat de huid minder collageen en elastine bevat.
• U kunt meer gezichts- en/of lichaamsbeharing krijgen.

Wat kunt u zelf doen?
Smeer uw huid met regelmaat in met een verzorgende en vocht inbrengende lotion.

Dunner wordend haar
Door de behandeling met endocriene therapie kan uw haar dunner worden. Ook kunt u wat meer haarverlies hebben dan normaal. Bij endocriene therapie treedt echter nooit volledige kaalheid op, zoals wel het geval is bij chemotherapie.

Wat kunt u zelf doen?

• Gebruik om uw haar te wassen geen agressieve shampoos, maar een milde shampoo.
• Was uw haar met lauw water, niet te heet, en spoel het zorgvuldig uit.
• Masseer uw hoofdhuid tijdens het wassen zacht en voorzichtig.
• Na het wassen kunt u een conditioner gebruiken.
• Droog uw haar voorzichtig met een zachte handdoek.
• Kam uw haar voorzichtig uit met een grove kam wanneer het nog vochtig is.
• Wees ervan bewust dat het kleuren en laten plaatsen van een permanent de conditie van de haren aantast.

Een droge vagina

Door de afname van oestrogeen worden de slijmvliezen droger en dunner. Behalve de slijmvliezen van ogen, neus en mond zijn het ook de slijmvliezen van de vagina die klachten kunnen geven. Zo wordt de vagina gevoeliger voor irritaties. Klachten waar u last van kunt hebben zijn:

• Afscheiding;
• Jeuk;
• Droogheid;
• Bloedverlies;
• Pijn bij het vrijen, doordat de vagina droog is.

Wat kunt u zelf doen?

• Er zijn hormoonvrije vaginale gels en vaginale ovules beschikbaar om deze klachten te behandelen. Deze middelen bevatten hyaluronzuur die de natuurlijke vochtbalans van de vagina kunnen herstellen, zodat de klachten afnemen. Bespreek deze mogelijkheden met uw verpleegkundig specialist.
• Een droge vagina kan vervelend zijn bij het vrijen. Neem voldoende tijd bij het voorspel. Het is nu extra belangrijk om aan te geven wat u prettig en onprettig vindt of wat zelfs pijnlijk is. Gebruik zo nodig een glijmiddel. De gewone vaseline werkt vaak het beste. Ook andere glijmiddelen kunt u zonder recept bij de drogist of apotheek kopen. Breng dit aan rondom de vaginale opening en op de penis. De meeste glijmiddelen werken vrij lang. Als u dat wilt, kunt u ze al enige tijd voor het vrijen aanbrengen.
• Gebruik geen zeep bij het wassen van de vagina en draag luchtig katoenen ondergoed.
• Bespreek samen met uw partner uw lichamelijke veranderingen.
• Neem contact op met uw arts bij vaginaal bloedverlies.
• Als er sprake is van jeuk en/of verandering in geur en kleur van de vaginale afscheiding, kan dit duiden op een schimmelinfectie. Neem dan contact op met uw verpleegkundig specialist.

• Libidoverlies

  Verandering en/of vermindering van de zin in vrijen is ook een bijwerking van endocriene therapie. Hierdoor kunt u problemen in de seksuele relatie ervaren en minder zin in vrijen hebben. Minder zin om te vrijen betekent natuurlijk niet automatisch dat u minder behoefte heeft aan intimiteit. Ook uw partner kan het soms moeilijk vinden om lichamelijk contact te hebben, bijvoorbeeld omdat deze denkt dat u daar nog niet aan toe bent. Voor u beiden is het belangrijk dat er aandacht is voor de verschillende gevoelens en behoeften. Neem samen de tijd om weer vertrouwd te raken met uw lichaam en te verwerken wat er veranderd is door de ziekte en de behandeling. Het is een situatie waar u en uw partner zelf een oplossing voor kunnen zoeken, eventueel met behulp van een therapeut.
  
  Wat kunt u zelf doen?
  
  • Heb aandacht voor elkaar, praat met elkaar.
  • Bespreek eventueel uw seksuele probleem met uw arts of verpleegkundig specialist.
  • Eventueel kunnen we in overleg met u de seksuoloog inschakelen.
  
  
  

  Urineverlies

  Door de afname van de hoeveelheid oestrogenen wordt het weefsel rond de blaasuitgang slapper. Daardoor kan het zijn dat u uw plas minder makkelijk kunt ophouden. Ook lukt het leegplassen van de blaas minder goed; hierdoor kan een blaasontsteking ontstaan. Dit geeft klachten van regelmatig kleine beetjes plassen, wat pijnlijk of branderig kan aanvoelen.
  
  Wat kunt u zelf doen?
  
  • Probeer altijd volledig uit te plassen.
  • Probeer uw bekkenbodemspieren te trainen. Dit kan staand, liggend of zittend: trek uw bekkenbodem in alsof u heel heftig uw plas ophoudt. Houd dit enkele seconden aan en ontspan daarna weer. Nog beter is om uw bekkenbodem in stapjes in te trekken, telkens iets verder, en daarna weer in stapjes los te laten. Herhaal dit tien keer en doe deze oefening driemaal per dag.
  • Gebruik zo nodig absorberend incontinentiemateriaal. Dit is er in verschillende soorten en maten. De apotheek kan u hierover meer informatie geven. Gebruik geen gewoon maandverband, inlegkruisjes of wc-papier in uw ondergoed, dit gaat namelijk ruiken en irriteren.
  • Heeft u problemen bij het plassen, neem dan contact op met uw arts.
  
  
  

  Onvruchtbaarheid

  Wanneer de eierstokken verwijderd zijn of wanneer de werking van de eierstokken is stilgelegd, zoals bij sommige vormen van endocriene therapie gebeurt, raakt u onvruchtbaar. Bij verwijdering van de eierstokken is dit definitief; na het stoppen met endocriene therapie kunt u in principe weer vruchtbaar worden. Wanneer de endocriene therapie stopt en de menstruatie terugkeert, is een zwangerschap soms nog mogelijk. Daarom is het belangrijk om voor goede voorbehoedsmiddelen te zorgen. Bij het gebruik van Tamoxifen moet u voorbehoedsmiddelen gebruiken. Tamoxifen beschermt niet tegen zwangerschap. Vrouwen met borstkanker kunnen beter niet de pil gebruiken. Het is beter geen hormonale voorzorgsmaatregelen te nemen, maar gebruik bijvoorbeeld condooms of een spiraaltje zonder hormonen.
  Wat kunt u zelf doen?
  Bespreek met uw arts wat voor u de gevolgen van de endocriene therapie kunnen zijn op het gebied van (on)vruchtbaarheid.
  
  

  Gewrichtsklachten

  Van de vrouwen die behandeld worden met een aromataseremmer heeft 30 tot 40 procent last van (soms ernstige) bot- en gewrichtsklachten. Oestrogenen hebben invloed op de aanmaak van gewrichtsvloeistof. Deze aanmaak is tijdens de overgang verminderd. Hierdoor kunnen bewegingen stroever en pijnlijk zijn. Vooral ’s ochtends bij het opstaan voelen de gewrichten pijnlijk en stijf aan. Wanneer u weer gaat bewegen, nemen de klachtenvrij snel af.
  
  Wat kunt u zelf doen?
  
  • Soms kan een warme douche wat verlichting geven.
  • Blijf bewegen.
  • Let op uw gewicht; hoe zwaarder u bent hoe meer u uw gewrichten belast.
  • Mocht u last hebben van ernstige bot- en gewrichtsklachten, bespreek deze dan met uw arts. Die kan eventueel medicijnen tegen de pijn voorschrijven.
  
  
  

  Osteoporose (botontkalking) en botbreuken

  Na de overgang gaat bij alle vrouwen de botdichtheid achteruit. Dit heet osteoporose of botontkalking. Oestrogeen is namelijk belangrijk voor de botaanmaak. Na de overgang is de oestrogeen- en progesteronspiegel echter flink afgenomen. Daardoor kan er (versneld) botontkalking optreden, wat kan leiden tot een verhoogd risico op botbreuken. Dit geldt vooral voor vrouwen die aromataseremmers krijgen en voor vrouwen die (zeer) vroeg in de overgang raken. Indien er een indicatie is, zal uw behandelaar zal in overleg met u een botdichtheidsmeting afspreken.
  
  Wat kunt u zelf doen?
  
  • Blijf voldoende in beweging, door te bewegen blijven de botten sterker.
  • Neem voldoende calciumrijke voeding tot u. Per dag is 1000 tot 1500 milligram calcium nodig. Meer is niet zinvol en kan zelfs schadelijk zijn. Calcium zit vooral in zuivel zoals melk, yoghurt, vla, kwark en kaas. Ook vis, garnalen, mosselen, brood, peulvruchten en noten bevatten calcium, maar calcium uit plantaardige producten wordt minder goed opgenomen. Dagelijks twee of drie keer melkproducten en één tot twee plakken kaas is voldoende.
  • Zorg dat u dagelijks voldoende zonlicht krijgt voor de aanmaak van vitamine D. Hierdoor is uw lichaam beter in staat calcium op te nemen. Daarnaast zit vitamine D ook in vette vis (makreel, haring en zalm) en in vette melkproducten, eieren en margarine. Denk echter wel aan uw gewicht!
  • Probeer een gezond gewicht te bewaren, zowel over- als ondergewicht is slecht voor de botten.
  • Rook niet.
  • Wees matig met alcoholgebruik.
  • Soms kan uw arts ervoor kiezen om een behandeling met medicijnen (bisfosfanaten, calciumtabletten of vitamine D) te starten om botafbraak te remmen.

  Misselijkheid

  Als u last heeft van misselijkheid, is dit vooral aan het begin van de behandeling. Meestal verdwijnt dit vanzelf drie of vier weken na de start van de behandeling.
  
  Wat kunt u zelf doen?
  
  • Drink voldoende, minimaal anderhalve liter per dag, dit zijn tien tot vijftien glazen of kopjes. Al het vocht telt mee: thee, water, melk, sap, koffie, bouillon, soep, vla, yoghurt. Te weinig vochtgebruik verergert de misselijkheid.
  • Gebruik regelmatig kleine maaltijden. Te veel eten in één keer kan de misselijkheid verergeren. Met een lege maag wordt de misselijkheid soms erger. Eet vaker een klein beetje. Ga echter niet meer eten dan u gewend bent, maar spreid het eten over de hele dag.
  • Zorg voor voldoende rust rondom de maaltijden.
  • Schakel eventueel de diëtist in.
  
  
  

  Trombose en longembolie

  Trombose is een bloedstolsel (bloedprop) in een bloedvat. Als het stolsel groeit, kan het uw bloedvat verstoppen, waardoor het bloed niet goed door het bloedvat kan stromen. U merkt dat aan de volgende klachten:
  
  • Uw been of arm is rood en dik, voelt warm aan en is pijnlijk of gevoelig (een trombosebeen of -arm).
  • U krijgt last van kortademigheid en pijn bij ademhalen (een longembolie).
  
  Wat kunt u zelf doen?
  Neem bij bovenstaande klachten direct contact op met uw arts!
  
  

  Vaginaal bloedverlies

  Wanneer er onregelmatig vaginaal bloedverlies optreedt bij het gebruik van endocriene therapie, adviseren wij u dit nader te laten onderzoeken door uw gynaecoloog. Wanneer hier sprake van is, kunt u contact opnemen met uw arts of verpleegkundig specialist.
  
  

  Sojaproducten

  Soja bevat isoflavonen. Isoflavonen zijn fyto-oestrogenen oftewel plantaardige oestrogenen. De chemische structuur ervan is vergelijkbaar met die van lichaamseigen oestrogenen. Voor vrouwen die endocriene therapie krijgen, kan dit nadelig zijn. Tot nu toe zijn in onderzoeken geen nadelige gevolgen van sojagebruik gebleken. Daarom krijgt u de volgende adviezen:
  Gebruik niet meer dan drie voedingsmiddelen per dag die van nature soja bevatten, zoals smeer- en bereidingsvetten, sojascheuten, sojamelk, sojayoghurt, tahoe, tempé en vegetarische vleesvervangers.
  Gebruik geen supplementen met een hoge dosis soja, fyto-oestrogenen of isoflavonen (daidzeïne, genisteïne). Deze namen kunt u terugvinden op de verpakkingen van supplementen.

Zo neemt u de medicatie in

Het is belangrijk dat u de tabletten elke dag op een vast tijdstip inneemt. Hierdoor bouwt u het gebruik van de medicatie in uw dagelijkse ritme in en verkleint u de kans om een dosering te vergeten. Het gewenste tijdstip mag u zelf bepalen. U hoeft de tabletten niet op een nuchtere maag in te nemen. Innemen kan met een glas water.

Als u last krijgt van bijwerkingen die invloed hebben op uw kwaliteit van leven, kunt u dit bespreken met uw arts of verpleegkundig specialist. Zij bekijkt dan samen met u hoe u deze klachten het beste kunt aanpakken.

Wanneer moet u contact opnemen?

Bij klachten die kunnen duiden op een trombosebeen of longembolie moet u contact opnemen met de verpleegkundig specialist van het borstkankercentrum via bovenstaand telefoonnummer van het borstkankercentrum. Ervaart u deze klacht buiten kantooruren of in het weekend, dan neemt u ook contact op met het bovenstaande telefoonnummer van het borstkankercentrum.


Meer informatie en contactgegevens vindt u op onze website www.reinierdegraaf.nl.